Paris'ten, yaşlı hatıralarla...

Hasan Cemal @hsncml hsncml@t24.com.tr Paris'ten, yaşlı hatıralarla... Yürüyorum Paris sokaklarında, yoksa gençliğimi mi arıyorum?.. PARİS

Otelden sabah erken çıktım. Saint Germain'deki Deux Magots'ya gidiyorum. Kahvede kimsecikler yok. Hemingway'in köşesi boş. Duvarda, Paris'in Hitler işgalinden kurtulduğu günlerde çekilmiş asker üniformalı fotoğrafı yerli yerinde... Zaman ne çabuk akıp gidiyor. 1998 yılı olabilir. Yine bu masada, herhalde bir şeylere özendiğim zamanlarda, Kimse Kızmasın Kendimi Yazdım isimli kitabımı yazmaya başlamıştım. Hemingway, Paris Bir Şenliktir demiş ve bu adı taşıyan kitabını yazmıştır.

İlk kez 1962'de genç bir Mülkiye öğrencisi olarak yolumun düştüğü Paris benim için bir şenlikten daha fazlası oldu. Çünkü beni hep düşündürdü, entelektüel meraklarımı besledi. Paris şeniliğini yaşarken nedense derin konulara da zaman ayırmayı kendime entelektüel görev bildim. Ernest Hemingway... Gazeteci milletinde, özellikle Batı'da, bir zamanlar Hemingway hayranlığı vardı. Dünyanın dört bir yanında haber kovalamış, sıcak olayların, savaşların orta yerinde pişmiş bir gazeteci, bir yazar... Genç yaşta gelen para ve şöhret... Yaşanan büyük aşklar... Nobel Edebiyat Ödülü... Ve 62 yaşında, "Ben artık yazamıyorum" diyerek, çene altından av tüfeğiyle gelen intihar... Hayranlık ve haset karışımı duygulara kaynaklık eden heyecan verici ve hazin bir hayat çizgisi... 1980'lerde Hemingway'le ilgili bir oyun izlemiştim siyah beyaz TRT televizyonunda. Üç oyuncusu vardı, üçü de Hemingway'di. Biri genç, biri orta yaşlı, biri ihtiyar. Hemingway'in gençlik, olgunluk ve yaşlılık yıllarını iç içe izlemek yalnız ilgimi çekmekle kalmamış, 1999'da çıkan Kimse Kızmasın Kendimi Yazdım'ın da esin kaynağı olmuştu. Ama benim kitap üç değil iki boyutluydu. Genç Hasan Cemal'le orta yaşlı Hasan Cemal arasındaki diyalog...

Deux Magots kahvesi Hemingway'e sormuş biri, "Yazar olmak isteyenlere bir tavsiyen var mı" diye. Cevap iki kelime olmuş;

Kısa cümle!

Hemingway'in bu tavsiyesi aklımda kalmıştır. Günlüğümdeki şu nota bak:

Doğan Avcıoğlu , "Hasan, devrimci şiddet, devlet terörü neymiş, biz iktidara geldiğimizde görürsün!" derdi, öfkeli ya da çakırkeyif olduğu akşamlarda...

Bu notu Doğan Bey'in uzun yıllarını geçirdiği ve çok sevdiği Paris'te düşmüşüm günlüğüme, ölümünden on yıl sonra...

Café Flore'da Doğan Bey'i hatırlamak... Café Flore, 21 Mart 1993. Kargacık burgacık bir yazı. Sayfanın bir köşesinde "Bu tepki, bu nefret niçin?" diye bir not düşmüşüm. Doğan Bey gibi 1950'li yıllarda yolu Paris'ten geçen bazı Üçüncü Dünya devrimcilerinin, komünistlerinin isimleri okunuyor: Ho Chi Minh, Pol Pot, Frantz Fanon... Frantz Fanon... 1924'te Martinique'te, Fransa'nın sömürgesinde doğmuş. Babası bir köylü. Paris'te felsefe ve tıp okumuş. İkinci Dünya Savaşı'nda Alman işgaline karşı savaşmış. Cezayir'de doktorluk yapmış ve Fransa'ya karşı kurtuluş savaşı verenlerin safında yer almış. Frantz Fanon da Paris'ten geçmiş... Şiddete, devrimci şiddete tapan biri... "Bu Dünyanın Lanetlenmişleri" adını taşıyan kitabını 1966'da Almanya'da okumuş, etkilenmiştim.

Günlüğümdeki notlarımın bu bölümü Aklın Cinayetleri ara başlığını taşıyor.

Akılcılık (rasyonalizm), eleştirel düşüncelere kulak vermek, sınamalardan bir şeyler öğrenmeye hazır olmak tutumudur. "Ben haksız olabilirim, sen haklı olabilirsin ve çaba göstererek, doğruya daha çok yaklaşırız " diyebilme tutumudur bu... Ancak, aklı her derde deva haline getirmek isteyenler, aklın her kilidi açacağını sananlar, yani akla "mutlak kurtarıcılık" vehmedenler ya da akılla mutlak gerçeğe ulaşılacağını düşünenler, Aydınlanma fikrini çarpıttılar, özünden saptırdılar. Bu da Batı'da oldu! Bu da Batı düşüncesinin bir ürünü... Fransız filozofu Bernard-Henri Lévy'nin Pol Pot 'la ilgili olarak işaret ettiği de bu. Pol Pot'ların, insanlığa yaşattıkları cinayetlerin böylesine bir zihniyet ortamından beslendiklerini belirtirken, Aydınlanma düşüncesinin saptırılmasını da kastediyordu. Oysa, 18. yüzyıl Aydınlanma düşüncesinin özünde yatan gerçek akıl, "eleştirel akıl "dır. Kant' ın 1784'te bir Alman dergisinde "Aydınlanma nedir?" sorusuna yanıtı çok yalındır:

Sapere aude! Kendi aklını kullanacak cesareti göster! Aydınlanmanın sloganı budur.

Bu yazısında Kant, insanların kendi yerine başkalarının düşünmesi kolaycılığına hemen kapılmalarını eleştirir. Oysa Aydınlanma'nın özünde yatan akıl, araştıran, soru soran, eleştiren, beynini başkalarına teslim etmeyen akıldır. Aklını sloganlara esir etmeyen düşüncedir, Aydınlanma Çağı'na damgasını vuran. Kendi başına fikir üretmeye çalışan akıldır. Kendisine verilmek istenenle yetinmeyen akıldır.

Descartes: Her şeyi sorgula! Öğrenmek sürekli kuşku beslemektir. Soru sormak, sorgulamaktır. "Her şeyi sorgula!", Descartes'ın sözüdür. Farklı düşünmekten korkmamak, çekinmemektir. Sürüye katılmak değil, kendi olabilmek, birey olabilmektir. Ama aynı zamanda farklı olana, farklı düşünene tolerans göstermektir. Aydınlanma düşüncesi bunların özetidir. Batı'yı Batı yapan, Batı modernizmini yaratan, 18. yüzyıl Aydınlanma Çağı 'nın temelinde yatan düşünce böyle özetlenebilir. Ya da Orta Çağ'ın kuşku beslemeyi, eleştirel düşünmeyi reddeden karanlığını işte böylesine bir "entelektüel devrim" yırtmıştır. Ancak, Aydınlanma düşüncesinin temelinde yatan eleştirel aklı özünden saptıran ve insanlığa çok pahalıya mâl olan başka denemeler de olmuştur tarihte. Bunlarda biri de "komünizm"dir. Fransız düşünürü Raymond Aron'un deyişiyle bu "seküler" dinde, "Allah"ın yerine "akıl" konuldu. Akıl yoluyla mutlak gerçeğin yakalanacağı yanılgısı yüzünden de bu ideolojiden gırtlağına kadar bağnazlığa saplanan siyasal hareketler, totaliter rejimler doğdu. Peki ya bizdeki "Aydınlanmacılar"?..

İşte benim Deux Magots'daki "Hemingway köşesi"nde, 1998 yılında yazmaya koyulduğum Kimse Kızmasın Kendimi Yazdım isimli kitap da, ben dahil " bizim aydınlanmacılar "ın hazin macerasıdır. Yıllar önce Café Flore'da günlüğüme düştüğüm notlar arasında şöyle bir cümle var:

Paris insanı ezebilir!

Paris'in güzelliği, görkemi karşısında, bir Üçüncü Dünya ülkesinden gelen bir gencin yaşayabileceği şok... Ho Chi Minh, Pol Pot gibi Fransız sömürgelerinden Paris'e ilk kez gelenlerin bu rüya şehirde gördükleri her türlü zenginlik karşısında hissettikleri şaşkınlık, hayranlık ve tepki... Bu tepkinin, kendi ülkelerinin yoksulluğunu düşündükçe, zamanla kapitalizme, Batı'ya yönelik nefrete dönüşmesi... Paris'te bir pazar sabahı, Cafe Flore'da Doğan Avcıoğlu'nu hatırladığımda, günlüğüme çiziktirdiğim notlar arasında şunlar da var:

Batı'nın üstünlüğü karşısında duyulan tepkiler, kompleksler... Batı ülkelerine ilk gidildiğinde çengelini zihinlere asan "Onlar neden ileri gitmiş, biz niçin geri kalmışız? " soruları... Fikirlerimizin radikalize olmasında, devrimci raya kayıp antikapitalist çizgiler edinmesinde bu soru da kesin rol oynadı. Tabii herkes için geçerli değil. Kimi, körü körüne Batı hayranlığına kaydı. Kimi, Batı'yı akılcı biçimde tahlil ederek Batı'yı Batı yapan çerçeveyi yerli yerine oturttu. Kimi, Batı'yı Batı yapan değerlerin bir bölümünü özümseyerek Batı'yı aşacağına inandı. Kimi de tam anlamıyla Batı düşmanı kesildi. İslamcı radikaller, komünistler vs...

Müzeden çıkarken bir tabela: Elsa Triolet Allée'e... Okay'ı, Nadir Bey'i hatırlıyorum. Elsa Triolet'nin şiir kitabını Türkçe'ye çevirmişti Okay… Cumhuriyet'e yeni Genel Yayın Müdürü olmuştum. Nadir Nadi sormuştu: "Yazı İşleri Müdürün kim olacak?" "Okay Gönensin efendim." Bakışlarında soru işaretleri belirdiğini fark edince hemen eklemiştim: "Nadir Bey, Okay frankofondur, Elsa Triolet'nin bir şiir kitabını Türkçeye çevirmiştir." Nadir Bey'den tamam cevabı belki de böyle çıkmıştı.

Okay Gönensin'le Nadir Nadi 12 Eylül askeri yönetimi günlerinde mahkemede Günlüğümden bir başlık daha. Paris, 1 Ocak 1997. Yılbaşı tatilinde Ayşem'yle birlikte Montmartre'ı keşfetmeye çalışıyoruz. Pırıl pırıl bir hava. Beyaz boyalı, tek katlı bir evin girişinde bir plaket:

Place Emile Goudeau 13, Bateau-Lavoir, Picasso 1900'lerin başlarında burada yaşadı.

Günlükteki satırlarım şöyle:

Özgür ruhlu insanlar... Kendi ülkelerindeki düzene isyan edip gelmişler. Paris onlara kucağını açmış... Özgür ruhlu, yaratıcı insanların kurulu düzene isyanı olmasaydı, meydan okumasalardı, insanlık daha güzeli, daha hakçayı, daha mutlu olanı yakalayamazdı. Selam onlara!

1985 yılında Madrid'de Picasso'nun Guernica'sını ilk kez gördüğüm zaman yakalandığım duygu fırtınasını hiç unutmam. Acının, dehşetin, zulmün, korku ve öfkenin, muhteşem bir protestonun resmiydi Guernica. Aynı zamanda umudun resmiydi. O acının ve yıkımın içinde bir sap çiçek vardı, umudu temsil eden...

Picasso'nun Guernica'sı bugün İspanya'da demokrasinin simgesi... Bir yılbaşı günü Paris'te Picasso'ya, "özgür ruhlu insanlar"a çaktığım selam... Anlıyorum. Ama unutma! Picasso'nun da yol arkadaşlığı var. Stalinizm'i görmezlikten gelmişti Picasso... O zamanlarda, 1956 yılında Picasso'ya Polonyalı şair Czeslaw Milosz (1980'de Nobel Edebiyat Ödülü'nü alacaktı) şöyle bir açık mektup yazmıştı:

Sovyetler Birliği'nde ve Halk Demokrasileri'nde resim sanatının sistemli bir biçimde tahrip edildiği, yok edildiği bir dönemde, Stalin rejimini göklere çıkaran bildirilerin altına isminizi koydunuz. Karşı tarafta yer almanız dengeleri öylesine etkiledi ki, Doğu'da bu saçmalıklara teslim olmak istemeyenlerin ümitleri yok oldu. Bu desteğiniz teröre yardımcı olabildiğine göre, muhalefetiniz kim bilir ne kadar işe yarardı.

Evet, "yol arkadaşlığı" vardı ama yüzyılın en büyük ressamlarından biriydi Picasso... Nâzım Hikmet de, Pablo Neruda da Batı demokrasisini sevmediler, bir dönem "yol arkadaşlığı" da yaptılar, ama bu onların çağımızın büyük şairleri gerçeğini değiştirmedi. Şiirleriyle güzeli, adaleti, eşitliği, dayanışmayı anlattılar, öğrettiler, aşıladılar. Octavio Paz'ın şu satırlarına rastlıyorum günlüğümde:

Bunca yıkıntıya, hayal kırıklıklarımıza, yenilgilerimize rağmen, boş ve anlamsız değildi ütopyamız...

Octavio Paz'ın 1999'da çıkan Itinerary, An Intellectual Journey isimli son kitabını. Nobel Edebiyat Ödülü'nün sahibi Meksikalı ozan, bir başka diyara göç hazırlığı yaparken bitirmiş bu kitabı. Kendi kendisiyle hesaplaşmış. Entelektüel oluşumunun ipuçlarını saklamamış. Siyasal kopuşları sırasında yaşadığı yalnızlığı, düş kırıklıklarını belirtmiş. Ve hayatta iyiyle kötüyü anlatmış. Stalin'le birlikte komünizmden kopmuş. Sartre'a değil Camus'ye yakınlık hissetmiş. Sartre'dan niçin hazzetmediğini bir cümlede özetlemiş:

Octavio Paz, neden Sartre değil Camus... Albert Camus'yü sevmiş Octavio Paz, bağımsız düşünebilen bir insan olduğu için... Ve bir başka diyara göç ederken bir noktanın yaşamsallığını aklından çıkarmamış:

Eleştirel düşünce...

Sartre değil Camus, neden?... Şu cümle de Meksikalı ozanın:

Kendini beğenmiş insan kendini körleştirir!

Hayatta soru sormanın, dünyayı sorgulamanın peşini bırakmak insanı körleştirir. Yanıtsız sorular kafa karıştırır, acı çektirebilir. Ama soru sormasını bildin mi, sorgulamayı aklından çıkarmadın mı eninde sonunda yanıtlar da gelir.

Bayram günlerinde Paris sokaklarını işte böyle dolaşıyorum Ayşem'le...

Hasan Cemal kimdir?

Hasan Cemal 1944 yılında İstanbul'da doğdu. 1965 yılında Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi'nden mezun oldu. Gazeteciliğe 1969 yılında Ankara'da haftalık Devrim dergisinde başladı. Yeni Ortam dergisi, Anka Ajansı ve Günaydın gazetesinde çalıştıktan sonra 1973 yılında Cumhuriyet gazetesine girdi. 1979 - 1981 yılları arasında Ankara Temsilciliği yaptı. 1981-1992 yılları arasında Cumhuriyet Gazetesini Genel Yayın Yönetmeni olarak yönetti. Cumhuriyet gazetesi Cemal'in yönetimindeyken 1986'da Sedat Simavi Ödülü'nü kazanarak "yılın gazetesi" seçildi.

1992-1998 yılları arasında Sabah gazetesinin birinci sayfa yazarlığını yaptı. 1998'den 2013'e kadar yaklaşık 15 yıl boyunca Milliyet gazetesinde yazdı. Nokta dergisi 1989 Doruktakiler ve Türkiye Gazeteciler Cemiyeti köşe yazısı ödüllerini kazandı. Türkiye Gazeteciler Cemiyeti 2004 yılında da "Araştırma" ödülünü Hasan Cemal'in çalışmalarına verdi.

28 Şubat 2013'te Milliyet'in manşetinde yayımlanan "İmralı Zabıtları"nın yayınını savunduğu için dönemin başbakanı Tayyip Erdoğan'ın tepkisine hedef oldu. Milliyet yönetimi, " Başbakan'ı ve medya sermayesini sorgulamaktaki ısrarını " gerekçe göstererek yaklaşık 15 yıldır yazdığı gazetedeki köşesini kapattı.

Milliyet ile yolları ayrıldıktan sonra yaptığı röportajlar ve kaleme aldığı yazılar, bağımsız internet gazetesi T24'te yayımlandı. Türkiye medyasının en etkili ve kıdemli isimlerinden olan Hasan Cemal, Mart 2013'ten beri T24'te yazıyor. Harvard Üniversitesi Nieman Gazetecilik Vakfı Louis M. Lyons Gazetecilikte Vicdan ve Dürüstlük Ödülü'nü "hayatı boyunca basın özgürlüğünü savunmak için gösterdiği çaba nedeniyle" 2015 yılında Hasan Cemal'e verdi. Cemal, Türkiye'de bu ödülü alan ilk gazeteci oldu.

Bir dönem Bilgi Üniversitesi'nde "Medya ve Politika" dersleri veren Hasan Cemal'in yayımlanmış 13 kitabı, tarih sırasıyla şöyle:

- Tank Sesiyle Uyanmak (1986)

- Demokrasi Korkusu (1986)

- Tarihi Yaşarken Yakalamak (1987)

- Özal Hikâyesi (1989)

- Kimse Kızmasın Kendimi Yazdım (1999)

- Kürtler (2003)

- Cumhuriyet'i Çok Sevmiştim (2005)

- Türkiye'nin Asker Sorunu (2010)

- Barışa Emanet Olun (2011)

- 1915: Ermeni Soykırımı (2012)

- Delila - Bir Genç Kadın Gerilla'nın Dağ Günlükleri (2014)

- Ç özüm sürecinde Kürdistan Günlükleri (2014)

- Hayat İşte Böyle Geçip Gidiyor (2018)

- Hasan Cemal'in "Zamane Diktatörleri" adını taşıyan basılmamış bir kitabı daha var

YAZARIN TÜM YAZILARI

Paris'ten, yaşlı hatıralarla...

Hasan Cemal @hsncml hsncml@t24.com.tr

Paris'ten, yaşlı hatıralarla...

Yürüyorum Paris sokaklarında, yoksa gençliğimi mi arıyorum?..

Anlaşmak, ikna etmek, barışmak, kucaklaşmak

Bir Şehir, Bir Hafıza ve İki Farklı Yüz; Amed

Mücadele için yeni güç odakları gerekir

Öcalan'ın Rolü: Arınç, geçmişteki hatalardan ders alınmalı

İmamoğlu biraz Yavaş!

"Zina tartışmalarında asıl hedef kadınlar"

“AMK küfürü çok yaygın, uyarınca erkekler bize Femi-Nazi diyor”

Gazetecilik ve toplumsal sorumluluk

Narin kolektif kötülük ve katledilen masumiyet

Jin derginin 82’nci sayısı çıktı

Hasan Cemal @hsncmlhsncml@t24.com.tr

Paris'ten, yaşlı hatıralarla...

Yürüyorum Paris sokaklarında, yoksa gençliğimi mi arıyorum?..

Anlaşmak, ikna etmek, barışmak, kucaklaşmak

Bir Şehir, Bir Hafıza ve İki Farklı Yüz; Amed

Mücadele için yeni güç odakları gerekir

Öcalan'ın Rolü: Arınç, geçmişteki hatalardan ders alınmalı

İmamoğlu biraz Yavaş!

"Zina tartışmalarında asıl hedef kadınlar"

“AMK küfürü çok yaygın, uyarınca erkekler bize Femi-Nazi diyor”

Gazetecilik ve toplumsal sorumluluk

Narin kolektif kötülük ve katledilen masumiyet

Jin derginin 82’nci sayısı çıktı

Hasan Cemal @hsncml hsncml@t24.com.tr