Dillerle ilgili ilginç gerçekler Dil öğrenmeye başlamayana kadar insanlar dillerin gizemli kapılarını aralayamaz. Sonra sırasıyle yeni bir şeyle karşılaşır insanlar, farklı ifade biçimlerinden, farklı cmle dizilimlerine, farklı gramer yapılarından farklı sayıdaki kelime ifadesine kadar.
Dillerle ilgili ilginç gerçekler
Dil öğrenmeye başlamayana kadar insanlar dillerin gizemli kapılarını aralayamaz. Sonra sırasıyle yeni bir şeyle karşılaşır insanlar, farklı ifade biçimlerinden, farklı cmle dizilimlerine, farklı gramer yapılarından farklı sayıdaki kelime ifadesine kadar. Türkçede çoğulu sayıyla ifade edebilirken İngilizcede mutlaka kelimenin sonuna –s getirilir. Her dilde tekil çoğul varken, Arapçada “ikil”kavramı karşımıza çıkar. Türkçede “özlemek” kökü kişinin özüne, İngilizce de “miss” kaçırmaya Fransızca da “manques” sen bende eksiksine giderken Kürtçede “bêrîya te” senin önüne gider. Ve düşündükçe karşılaştırdıkça aslında her dilin sıradan bir ifade aracı olmadığını aksine çok sistematik bir araç olduğunu hatta en güçlü iletişim aracı olduğunu görürüz. Ve teknoloji burada çaresiz kalmaz mı duygudan yoksunluğuyla?
Bu yüzden dünya gizemli kapıları aralayan “dillerle” dolu. Bir kaç ilginç gerçeğe bakalım!
- Dünyanın en uzun alfabesi 74 harfe sahip Kamboçya dilidir.
- Dünyada en çok çevrilen kitap Pinokyo ve incildir.
- Yeryüzünde 2400 dil yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır ve yaklaşık her iki haftada bir dil yok olmaktadır. Bilin insanları bu yüzden bu dilleri kayderek kurtarmaya, tanımaya ve anlamaya çalışırlar.
- Pek çok insan Amerika’nın resmi dilinin İngilizce olduğunu düşünmekteyken, süper güç Amerika da “resmi bir dil” maalesef yoktur! Dilin olmaması kültürün olmaması veya düşüncenin olmaması anlamına gelir mi? Öyleyse son 50 yılda dünyaya fark atan Amerikan üniversitelerinin beslenme kaynağı nedir?
- Fransız akademisi dil öğretimi kolaylaşsın diye bir “geçmiş zamanı” kullanmama kararı alıp çıkarabilirken, her yıl Fransızcada ortaya çıkan veya üretilen 20.000 kelime erken üretim hatası mı?
- İngilizce hiç çekinmeden diğer dillerden kelime ödünç alabilirken (borrowing) yüzde otuzunun sadece Fransızca olması Normandiya çıkarmasının görünmeyen başarısı mı?
- Ya da Fransızca da 4000 Arapça kelimenin olması Al-Hambra sarayının temsili mi?
- Dünyada ilk basılan kitap matbaa teknolojisinden dolayı Almancadır.
- Dillerin üçte ikisin Asya ve Afrikada’dır. Geri kalan üçte biri ise diğer kıtalardadır. Bu yüzden dillerin çok olduğu kıtalar her yönüyle daha çeşitli ve hareketlidir.
- Dünyanın en kısa alfabesi Papua dilindeki Rotokas dilidir ve 11 harfe sahiptir. Ama iletişimde bir sıkıntı çekmemektedirler.
- Türkiyede en çok öğretilen yabancı dil Kürtçe değil İngilizcedir.
- Dünya nüfusunun neredeyse yarısı iki dillidir. Dilbilimsel bir kavram olan Tek dilli aptallığın (monolingual stupidity) en çok bulunduğu ülkeler diğer dillere karşı acımasız ve sert dil politikaları üretebilmektedirler.
- Pek çok dilbilimci dillerin M.Ö 100.000 yıllarında var olduğuna inanırlar.
- Bask dili Fransa ve İspanya arasında konuşulan ve diğer dillerle ilgisi olmayan bir dildir. Kendini korurken değişimi daha çok iklim, ihtiyaç ve teknolojiye göre şekillenmektedir. Tıpkı sınırların dillerin temasını engellemesi gibi bir ayrışma söz konusu. 100 km ovada değişmeyen bir dil 20-30 metre dağlık alanda çok değişiklik göstermektedir.
- Dünyada en fazla resmi dile sahip devlet 4 resmi dile sahip İsviçre değil 11 dile sahip Güney Afrikadır. Ve 11 dil ülkeyi bölmüyor aksine insanlar arasında iletişimi kolaylaştırıyor.
- Günlük iletişimde bilindiği gibi insanlar ortalama 100 kelimeyle iletişime girebilmekte fakat her dil neredeyse 50.000 kelimeye sahiptir. İşte bu yüzden kullandığımız kelime sayısı dünyamızın sınırlarını genişletmektedir.
- Bazı dilerde cinsiyet yokken, bazı dillerde eril ve dişil mevcuttur ama Almanca’da eril, dişil ve nötr olmak üzere üç farklı cinsiyet söz konusudur. Zazaki’de ki cinsiyet kullanım oranı inanılmaz derecede özgünlük katarken, canlı ağaç Kürtçe de “darê av bide” ifadesinde eril, “dara şewitandinê” ifadesinde ise dişil olabilmektedir. Kürtçede farklı dillerden alınan kelimeler eril veya dişil olabilir “porê min, pora min” ifadesindeki gibi.
- Kürtçe çocuklar için farklı bir dilin olması Kürtçeyi dil yapmaz mı?
- Pek çok İrani dilde “ergativite” yok olurken Kürtçede kalmış olması ilkellik mi yoksa zenginlik mi?
- Hemen hemen her “kim milyoner olmak yarışmasında sorulan “en fazla dilin konuşulduğu ülke sorusunun” cevabının 840 dille Papua Yeni Gine olmasıyarışmacılar bilmediğinde hayal kırıklığı oluşturmaz mı ve insanlar arası iletişimi zorlaştırırken daha sakin insanlardan oluşam yeni bir toplum modeli vermez mi?
- İngilizce de 250.000 kelimeyle en fazla dile sahip ülkedir.
- Yarı dilliliğin çok olduğu şehirlerde daha agresif insanlar mevcuttur.
- Uzayda ilk konuşulan dil Rusçadır.
- Divanında “Kürdistan” kelimesini ilk kullanan kişi Melayê Cizirîdır.
- İlk Kürtçe modern öykü Fuad Temonun “şewêş” öyküsüdür.
- İlk Kürtçe tiyatro Abdurrahim Rahmi Hakkarinin (Zapsu) Memê Alan çalışmasıdır.
- İlk Kürt şair Eliyê Herîrî kabul edilmektedir.
- İlk Kürtçe mevlütü Melayê Bateyî (1675-1760) yazmıştır.
- İlk Kürtçe gramer 17 yüzyılda Eliyê Teremaxî tarafından yazılmıştır.
- İlk Kürtçe manzum sözlük Ehmedê Xanî’nin Nûbihara Biçûkandır.
- İlk Zazaki kaynağı – mevlüt- Mela Ehmedê Xasî (1862-1951) yazmıştır.
Ve daha nice ilkler…
